Վանի Բաքրաջլի գավառում տեղակայված հայկական Վարագավանքը և ուրարտական Յոնջաթեփե ամրոցը հայտնվել են լքված ու անմխիթար վիճակում։ Տեղաբնակները բարձրաձայնել են հստակ պահանջ՝ անհապաղ քայլեր ձեռնարկել երկու հուշարձանների պահպանման ուղղությամբ։
Վանի պատմական ճարտարապետական ժառանգությունը, որը համարվում է «աշխարհի ամենահին, դեռևս բնակեցված քաղաքներից» մեկը, հայտնվել է քանդման և լիակատար ոչնչացման վտանգի առջև։ Վարագավանքն ու Յոնջաթեփեն այս մշակութային արժեքների ընդամենը մի մասն են։ Ըստ հրապարակված տեղեկությունների՝ Վարագավանք կամ Վարագա Սուրբ Խաչ վանքը, որն ունեցել է բնակեցվածություն Քրիստոսից առաջ, այժմ գրեթե ամբողջությամբ ավերված է։ Տեղացիները վանքը ճանաչում են որպես Յոթ եկեղեցիներ, որը կառուցվել է 8-րդ դարում, հայտնում է Factor.am-ը։
Թուրքական աղբյուրը փաստում է, որ վանքը, ինչպես նաև հարակից հայկական գյուղերը, հայերը հարկադրված են եղել լքել Հայոց ցեղասպանության տարիներին՝ 1915 թվականին՝ տեղափոխվելով Երևան։ Տարիներ շարունակ լքված մնալով և երկրաշարժերից հաճախակի վնասվելով՝ վանքը այժմ որոշ չափով պահպանվում է գյուղի բնակիչների ջանքերով։
Թեպետ բոլոր արձանագրությունները և որմնանկարները վերացվել են, իսկ տանիքը փլուզվել է, մի շարք ջանքերի արդյունքում վանքի մի հատվածի նախկին տեսքը որոշ չափով վերականգնվել է։ Ամեն տարի գյուղի երբեմնի հայ բնակիչները այցելում են վանք՝ կազմակերպելով կրոնական արարողություններ։ Այցելուները թողնում են իրենց անձնական իրերը՝ գրություններ, լուսանկարներ, զարդեր, և միաժամանակ օգտվում են հուշամատյանից, որտեղ գրանցում են իրենց զգացմունքներն ու հիշողությունները։
Յոնջաթեփե ամրոցն էլ, որը պատմականորեն վերագրվում է ուրարտական շրջանին, ներկայումս գրեթե ամբողջությամբ լքված է՝ ինչպես վանքը։ Այն բացահայտվել է 1997 թվականին, երբ վանքի պահակ Մեհմեթ Չոբանը պատահաբար նկատել է դրա պատը։ Ամրոցի պեղումները սկսվել են այն պահին, երբ հովիվը, բլրի վրա տուն կառուցելու ժամանակ, քարեր է նկատել, ապա՝ պատի մի հատված։ Այդ պեղումները շարունակվել են մինչև 2009 թվականը, և այդ ընթացքում այնտեղ հայտնաբերվել են զանգվածային գերեզմաններ, կավամաններ և հնագույն գյուղատնտեսական գործիքներ։
Տեղաբնակները կրկին կոչ են արել պետական մարմիններին՝ անհապաղ միջոցներ ձեռնարկել թե՛ վանքի, թե՛ ամրոցի պաշտպանության ուղղությամբ։
